Oceny zagrożenia wybuchem dokonuje inwestor, projektant lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym. Ocena zagrożenia wybuchem obejmuje wskazanie miejsc, pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych, w których mogą tworzyć się mieszaniny wybuchowe, oraz wskazanie efektywnych źródeł zapłonu mogących zainicjować wybuch.

Ocenę zagrożenia wybuchem i klasyfikację do odpowiednich stref powinien przeprowadzać zespół złożony z odpowiednich specjalistów:

• technologa odpowiedzialnego za proces technologiczny,
• specjalistów ochrony przeciwpożarowej,
• specjalistów ochrony środowiska i bezpieczeństwa pracy,
• specjalistów elektryka i inżyniera ds. wentylacji.

Decyzja zespołu przeprowadzającego klasyfikację zagrożenia wybuchem powinna być ujęta w formie dokumentu (DZPW), który staje się podstawą doboru urządzeń i systemów ochronnych w sklasyfikowanych przestrzeniach.

W każdej sytuacji przed przystąpieniem do klasyfikacji przestrzeni zagrożonych wybuchem powinna być przeprowadzona ocena ryzyka.

Ocena ryzyka wybuchu początkowo koncentruje się na:

• prawdopodobieństwie wystąpienia mieszaniny wybuchowej,
• prawdopodobieństwie wystąpienia efektywnych źródeł zapłonu.

Ocena ryzyka powinna być przeprowadzona w odniesieniu do:

• procesu produkcyjnego,
• każdego stanu funkcjonowania Zakładu.

Przed przystąpieniem do klasyfikacji przestrzeni do odpowiednich stref zagrożenia wybuchem powinny być podjęte działania zmierzające do minimalizacji ryzyka wybuchu.

Pomieszczenia określa się jako zagrożone wybuchem, jeżeli może się w nich utworzyć mieszanina wybuchowa powstała z wydzielającej się takiej ilości gazów palnych, par, mgieł, aerozoli lub pyłów, których wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia przekraczający 5 kPa.

Podstawą uznania przestrzeni za potencjalnie zagrożoną wybuchem jest czas emisji i utrzymywania się czynników tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Przy klasyfikacji przestrzeni do odpowiedniej strefy zagrożenia wybuchem oraz przy doborze urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym bierze się pod uwagę właściwości fizykochemiczne czynników palnych występujących w danej przestrzeni m.in.:

• granice wybuchowości,
• temperaturę zapłonu w przypadku cieczy,
• temperatury samozapłonu,
• minimalne energie zapłonu,
• grupy wybuchowości,
• gęstości względem powietrza.

Przestrzenie zagrożone wybuchem mieszanin gazów palnych i par cieczy palnych z powietrzem klasyfikuje się do stref: 0, 1 i 2 według częstości i czasu występowania gazowej atmosfery wybuchowej, natomiast przestrzenie zagrożone wybuchem mieszanin pyłów z powietrzem klasyfikuje się do stref zagrożenia wybuchem: 20, 21 i 22, w zależności od częstości i czasu występowania mieszanin wybuchowych.

Atmosfera wybuchowa zawierająca gazy, pary, mgły i aerozole występuje z reguły w:

• zakładach chemicznych,
• rafineriach, lakierniach,
• oczyszczalniach ścieków,
• elektrowniach.

Atmosfera wybuchowa zawierająca pyły z reguły występuje w:

• zakładach chemicznych,
• przemyśle farmaceutycznym,
• elektrowniach, cementowniach,
• zakładach przetwórstwa żywności,
• zakładach przetwórstwa drewna.

... i wielu innych obszarach, w których mamy do czynienia z produktami pylącymi lub sproszkowanymi.

Dyrektywa Maszynowa 2006/42/WE

Dyrektywa maszynowa dotyczy: maszyn; wyposażenia wymiennego maszyn; elementów bezpieczeństwa; osprzętu do podnoszenia; łańcuchów, lin i pasów; odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu oraz maszyn nieukończonych. Dyrektywa maszynowa została wprowadzona do prawa polskiego rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn. Dyrektywa w Polsce obowiązuje od 29 grudnia 2009 r. Wcześniej obowiązywała „stara” dyrektywa maszynowa 98/37/WE. Jej zadaniem było Zapewnienie swobodnego przepływu towaru na terenie Wspólnoty europejskiej.

Do kogo jest skierowana Dyrektywa maszynowa?

Dyrektywa jest skierowana do podmiotów gospodarczych, czyli Producentów (Upoważnionego Przedstawiciela Producenta) oraz osób wprowadzających maszynę do obrotu (importer, dystrybutor) na terenie Wspólnoty Europejskiej.

Projektanci, konstruktorzy, technolodzy oraz inne osoby uczestniczące w procesie powstawania wyrobu również powinni zapoznać się z zapisami Dyrektywy.

Osoby odpowiedzialne za zarządzanie firmą/spółką (m.in. Prezes, Właściciel, członkowie Zarządu) także powinni zapoznać się z zapisami Dyrektywy.

Osoby wprowadzające na Europejski Obszar Gospodarczy z krajów trzecich używaną maszynę lub element bezpieczeństwa, również powinni zapoznać się z zapisami Dyrektywy.

Definicje „maszyny”

Maszyna to

• zespół, wyposażony lub przeznaczony do wyposażenia w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, składający się ze sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna wykonuje ruch, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie.
• zespół określony w punkcie powyżej, jedynie z pominięciem elementów przeznaczonych do jego podłączenia w miejscu pracy lub do podłączenia do źródeł energii i napędu,
• zespół określony w punkcie w punktach powyżej, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania w danym stanie jedynie w przypadku, gdy jest zamontowany na środkach transportu lub zainstalowany w jakimś budynku lub na konstrukcji,
• zespoły maszyn określone w punkach powyżej lub maszyny nieukończone określone, które w celu osiągnięcia określonego efektu końcowego, zostały zestawione i są sterowane w taki sposób, że działają jako zintegrowana całość,
• zespół sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna wykonuje ruch, połączonych w całość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, a którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły ludzkich mięśni.

Deklaracja Zgodności WE

Deklaracja Zgodności WE jest potwierdzeniem producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, że określony w niej wyrób spełnia wszystkie wymagania zasadnicze opisanych w Dyrektywie maszynowej.

Na podstawie Dyrektywy maszynowej należy wystawić Deklarację Zgodności WE dla maszyny oraz oznakować ją znakiem CE. Natomiast dla maszyny nieukończonej należy wystawić Deklarację włączenia maszyny nieukończonej.

Znak CE

Znak CE to Conformite Europeenne - zgodność europejska. Umieszczenie znaku na wyrobie jest deklaracją producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, że oznakowany produkt spełnia wymagania dyrektyw „Nowego Podejścia” lub rozporządzeń związanych procesem oceny zgodności. Jeżeli importer lub dystrybutor, nie pełni roli upoważnionego przedstawiciela producenta to nie może nadać znaku na wyrób.

Wykaz ważnych aktów prawnych:

1. Dyrektywa 99/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa.

2. Dyrektywa 2014/34/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej.

3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 nr 109 poz. 719 z późn. zm.).

4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. 2010 nr 138 poz. 931).

5. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 6 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej (Dz.U. 2016 poz. 817).

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz.U. 2005 nr 243 poz. 2063 z późn. zm.).

1. Jakie wymagania powinny spełniać tzw. „stare” maszyny zakupione i oddane do użytku jeszcze przed rokiem 2003?

Maszyny użytkowane na terenie Rzeczpospolitej Polskiej przed dniem 1 stycznia 2003 r. powinny spełniać wymagania określone w przepisach rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. z 2002 r., nr 191, poz. 1596 z późn. zm.).

Maszyny takie powinny zostać poddane kontroli, zgodnie z przepisami rozdziału 4 przywołanego wyżej rozporządzenia, a wyniki tych kontroli powinny zostać zarejestrowane i pozostawione do dyspozycji zainteresowanych organów przez okres 5 lat od dnia zakończenia kontroli. Termin dostosowania maszyn do wymagań minimalnych upłynął w dniu 1 stycznia 2006 r.

2. Jakie wymagania powinny spełniać nowe maszyny?

Nowe maszyny wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku na terenie RP powinny spełniać wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21 października 2008 roku w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. z 2008 nr 199, poz. 1228 z późn. zm.) transponującego do prawa krajowego wymagania dyrektywy maszynowej 2006/42/WE oraz wymagania wynikające z odrębnych przepisów (jeśli mają zastosowanie).

Maszyny powinny zostać odpowiednio oznakowane, w tym znakiem CE. Spełnienie wymagań producent powinien potwierdzić w deklaracji zgodności WE, która powinna towarzyszyć maszynie. Do
wyrobu powinna zostać dołączona instrukcja w języku polskim oraz ewentualnie instrukcja oryginalna i tłumaczenie tej instrukcji (jeżeli pierwotnie opracowana została w innym języku).